Κατά το έτος 1931, στη Λεσινίτσα της Βορείου Ηπείρου, στην τοποθεσία Μπουρλί κοντά στις «Ελιές», τα νερά της βροχής έφεραν στο φως μια αρχαία ελληνική επιτύμβια στήλη από τοπικό ασβεστόλιθο, ενεπίγραφη από την μπροστινή της όψη, ως εξής:
[Σ]ΥΜΜΑ[ΧΟΣ] ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ ΓΛΥΚΕΙΑ
ΣΥΜΜΑΧΟΥ ΧΑΙΡΕΤΕ
Τα γράμματα στις αγκύλες δεν ήταν ούτε τότε (κατά την ανεύρεσή της) ορατά λόγω της φθοράς που είχε υποστεί στο πέρασμα του χρόνου. Στις πλευρικές της όψεις η στήλη ήταν διακοσμημένη με φύλλα κλημάτων, ενώ η πίσω πλευρά της ήταν ανεπεξέργαστη. Η λεπτομέρεια αυτή αποδεικνύει ότι ήταν εντοιχισμένη πιθανόν σε κάποιο ταφικό μνημείο. Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να ξετυλίξουμε την ιστορία που υπάρχει πίσω από την εν λόγω επιγραφή.
Ταξιδεύουμε στον 5ο αιώνα π.Χ., τότε που υπήρχε η Χαονία, με πρωτεύουσα τη Φοινίκη (το σημερινό Φοινίκι). Οι Χάονες, μια από τις σπουδαιότερες ελληνικές φυλές της Ηπείρου1, ήταν εγκατεστημένοι στη βορειοδυτική πλευρά, εκεί που σήμερα ζει η ελληνική μειονότητα της Βορείου Ηπείρου (ήταν δηλαδή πρόγονοί μας). Συγκεκριμένα, εκτεινόταν από τη σημερινή νοτιοδυτική Αλβανία, από τα Κεραύνια όρη, τους Αγίους Σαράντα και το Βουθρωτό μέχρι τη νότια Θεσπρωτία πλησίον του ποταμού Καλαμά (Θύαμις). Την περίοδο της ακμής τους η κυριαρχία τους έφτανε ως και την πεδιάδα της Κορυτσάς. Αποτέλεσαν μέρος του Κοινού των Ηπειρωτών, μαζί με τους Μολοσσούς και τους Θεσπρωτούς, μέχρι το 168 π.Χ., όπου και η περιοχή πέρασε στον έλεγχο των Ρωμαίων.
Οι Χάονες, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, όπως και οι άλλες φυλές της Ηπείρου, ήταν αβασίλευτοι. Ειδικότερα, το ρόλο του αρχηγού κατείχαν οι ονομαζόμενοι «προστάτες», αιρετοί άρχοντες, οι οποίοι εκλέγονταν κάθε χρόνο και συνήθως προέρχονταν από τις ισχυρότερες οικογένειες της Χαονίας. Συμμετείχαν επίσης και στον Πελοποννησιακό Πόλεμο υπέρ της Σπάρτης (με τους συμμάχους από την Αμβρακία), στέλνοντας μάλιστα χίλιους πολεμιστές μαζί με τους «αρχηγούς-προστάτες» τους εκείνη την εποχή, τον Φώτιο και τον Νικάνορα.
Επιστρέφοντας λοιπόν στην επιγραφή μας, ο «αρχηγός-προστάτης» που μόλις συστήσαμε, ο Νικάνωρ, ορθώς εικάζεται ότι είναι ο ίδιος που αναγράφεται στην επιτύμβια στήλη και δεν αποκλείεται να είχε σχέση με τον τόπο που εκείνη βρέθηκε, καθώς τέτοιες κατασκευές, όπως προαναφέρθηκε, κοσμούσαν τάφους. Το μέρος βέβαια θα είχε τότε άλλη ονομασία, άγνωστη σε εμάς. Σίγουρα όμως θα χαρακτηριζόταν ως «χωριό ή κώμη», αφού όπως μας πληροφορεί ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς (5ος -6ος αιώνας π.Χ.), οι Χάονες κατοικούσαν «κατά κώμας».
Παραμένει ωστόσο άγνωστη η ακριβής χρονική στιγμή που αποδόθηκαν οι χαιρετισμοί και οι τιμές στους αναφερόμενους στην επιγραφή «Σύμμαχο και Γλυκεία», οι οποίοι πιθανόν να ήταν πρόγονοι ή απόγονοι του Νικάνορος. Ενδεχομένως, να συνέβη κατά την κάθοδό του για την Αμβρακία, οδηγώντας τους πεζοπόρους πολεμιστές του από τη Στουγάρα και τα όρη της Μουργκάνας, προς την μάχη. Παρόλα αυτά, θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι μία τέτοια υπόθεση θεωρείται συμπερασματική, αν δεν προκύψουν και άλλα ευρήματα που πιθανώς να υπάρχουν στο υπέδαφος της γύρω περιοχής.
Τι απέγινε όμως η επιτύμβια στήλη μετά την ανεύρεσή της; Αρχικά, αυτή φιλοξενήθηκε και εντοιχίσθηκε στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στην Κάτω Λεσινίτσα, που κατασκευάστηκε από τον ιατρό Βασίλειο Λέζο το 1934, αφιερωμένη στη μνήμη του πατέρα του Γεώργιου Λέζου. Αργότερα όμως, κατά τη διάρκεια της αθεϊστικής κομμουνιστικής περιόδου που επικράτησε στην Αλβανία, ο ναός αυτός μετατράπηκε σε εργοστάσιο επεξεργασίας φασκόμηλου (χαμοσφάκι). Κατά συνέπεια, η στήλη παραγκωνίστηκε και υπέστη μεγάλη φθορά, ίσως και εσκεμμένα, στην προσπάθεια του ολοκληρωτικού καθεστώτος να αφανίσει κάθε ελληνικό στοιχείο από την περιοχή.
Με την πτώση του κομμουνισμού και την αναστήλωση των εκκλησιών που έγινε από τους χωριανούς, η στήλη μεταφέρθηκε στον Ιερό Ναό της Παναγιάς, που στέκεται αγέρωχη δίπλα στη λίμνη της Λεσινίτσας, και παραμένει μέχρι σήμερα στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας. Να τονίσουμε εδώ ότι, παρά τη φθορά που έχει υποστεί, πολλά από τα γράμματα της αρχικής επιγραφής είναι εμφανή. Θα πρέπει όμως να ληφθούν απαραίτητα μέτρα και να γίνουν συντονισμένες ενέργειες, ώστε να συντηρηθεί κατάλληλα και να αναδειχθεί, αφού πρόκειται για ένα σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα.
Σημειώσεις
- «Τῶν μὲν οὖν Ἠπειρωτῶν ἔθνη φησὶν εἶναι θεόπομπος τετταρεσκαίδεκα, τούτων δ᾽ ἐνδοξότατα Χάονες καὶ Μολοττοὶ διὰ τὸ ἄρξαι ποτὲ πάσης τῆς Ἠπειρώτιδος πρότερον μὲν Χάονας, ὕστερον δὲ Μολοττούς, οἳ καὶ διὰ τὴν συγγένειαν τῶν βασιλέων ἐπὶ πλέον ηὐξήθησαν» Στράβων: Γεωγραφικά ζ’ – Ήπειρος ^
Πηγές-Παραπομπές
- Μπαράς, Β. (2012). Το Δέλβινο της Βορείου Ηπείρου και οι γειτονικές του περιοχές, Αθήνα: Αναστατικές Εκδόσεις – Π.Μ. Λέζος
- Κατσαλίδας, Γ. (1994). Η Περιοχή Θεολόγου, Αγίων Σαράντα, Λαογραφικά-Εθνογραφικά-Ηθογραφικά. (Επίμ) Υφαντής Ν. Ιωάννινα: Εκδόσεις Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών
- Μαρτυρίες χωριανών
- Επιτόπια έρευνα
